<< Օզոնային ճեղքերի առաջացման պատճառները որո՞նք են>>

Օզոնը թթվածնի երեք ատոմներից բաղկացած եռատոմ մոլեկուլ է։ Միաժամանակ օզոնային շերտը արդյունավետ կլանում է բոլոր կենդանի օրգանիզմների համար մահացու, ռենտգենյա և ուլտրամանուշակագույն ճառագայթների մասը թույլ չեն տալիս, որպեսզի հասնեն Երկրի մակերևույթ։ Օզոնը կլանում է վտանգավոր և որոշակի ալիք ունեցող ուլտրամանուշակագույն ճառագայթները ՝ պահպանելով կյանքը Երկիր մոլորակի վրա։ Օզոնային շերտի քայքայումը ժամանակակից բնապահպանական հիմնախնդիրներից է։ Եթե օզոնային շերտի քայքայման գործընթացը չդադարի, ապա դրա հետևանքները մարդկային հասարակության համար աղետալի կլինեն։

Եթե մթնոլորտում պարունակվող ամբողջ օզոնը նորմալ ճնշման պայմաններում բաշխվի երկրագնդի մակերեսով, կստացվի 3մմ հաստությամբ շերտ, որի հետևանքով էլ այն կոչվում է ՝ օզոնային շերտ։ Օզոնային շերտի քայքայումը նմանակող լաբորատոր փորձերը ցույց են տվել, որ ուլտրամանուշակագույն ճառագայթման ավելացումը արգելակում է մշակաբույսերի աճը։ Հետազոտությունները ցույց են տվել, որ ուլտրամանուշակագույն ճառագայթման ազդեցության տակ սոսիները աճում են 2 անգամ դանդաղ։

Օզոնային շերտի նվազումը կվտանգի բոլոր կենդանի օրգանիզմների, այդ թվում նաև ՝ մարդու կյանքը։ Հաստատված է, որ օզոնային շերտի հաստության փոքրացման հետ մեծանում է մաշկի քաղցկեղով հիվանդ մարդկանց թիվը։ Օզոնային շերտի քայքայումը բերում է ջերմոցային էֆեկտի ուժեղացման, հողերի քայքայման, տարբեր մշակաբույսերի վերացմանը և այլն։ Օզոնը հանդես է գալիս որպես վտանգավոր աղտոտիչ։ Այն առաջացնում է բույսերի քլորոֆիլի քայքայում, մարդկանց մոտ դժվարացնում է շնչառությունը և վնասում է աչքերը։

<<Ինչպիսի՞ թունավոր նյութեր կարող են պարունակվել օդում(պինդ, հեղուկ,գազային) >>

Եթե դուք ապրում եք քաղաքային տարածքում, ապա ամենայն հավանականությամբ, դուք հավանաբար տեսել եք ծուխով լցված օդ: Դա զարմանալի չէ, այն պատճառով, որ աղտոտման մեծ մասը պայմանավորված է տրանսպորտային միջոցների արտանետումներով և արդյունաբերական գործարանների արտադրանքներով: Հետաքրքիր է, որ ուսումնասիրությունները ցույց են տալիս, որ մետրոպոլիտենային տարածքում բնակվելը կարող է իրականում կրճատել ձեր կյանքի տևողությունը 2-ից 3 տարի: Կարևոր է հասկանալ, թե որոնք են հիմնական աղտոտող նյութերը, և ինչ կարող են անել մարդիկ, իրենց կրած վնասը նվազեցնելու համար:

Շրջակա միջավայրի պաշտպանության գործակալությունը ներկայացնում է ամենատարածված և վտանգավոր օդի թունավոր նյութերից 6-ը: Այդ օդային աղտոտիչները հատուկ սպառնալիք են ներկայացնում շրջակա միջավայրի, ինչպես նաև մարդկանց առողջության համար: Դրանք նաև մարմնական վնաս պատճառելու ներուժ ունեն: Հիմնական օդի աղտոտիչներն են՝ օզոնը, ածխածնի մոնօքսիդը, ծծմբի երկօքսիդը, կապարը, ազոտի օքսիդները և այլ մասնիկներ:

Ջերմոցային գազերը օդի աղտոտման մեկ այլ շատ վտանգավոր ձև են: Այս գազերը հանգեցրել են գլոբալ տաքացմանը, ինչը պատասխանատու է Երկրի էկոհամակարգում տեղաշարժի համար: Մարդիկ փորձում են կրճատել իրենց «ածխածնի հետքը» կամ իրենց թողած ածխաթթու գազի քանակը: Նրանք դա անում են վերամշակմամբ ՝ ավելի քիչ հաճախականությամբ վարելով իրենց մեքենաները: Կառավարությունը նույնպես լուրջ է վերաբերվում այս խնդրին ՝ ավելացնելով գազի հարկը, որպեսզի մարդիկ խնայեն գազի օգտագործումը:

Հողային մակարդակի օզոնը տարբերվում է օզոնից, որը մարդկանց պաշտպանում է արևից: Այն իրականում ստեղծվում է գետնի մեջ, երբ անկայուն օրգանական միացությունները քիմիապես արձագանքում են ազոտի օքսիդներին արևի լույսի առկայության դեպքում: Այս քիմիական նյութերը ավտոտրանսպորտային միջոցների արտանետումների, էլեկտրական կոմունալ ծառայությունների և արդյունաբերական օբյեկտների արտանետումների, քիմիական լուծիչների և գազի գոլորշիների հետևանք են: Օզոնը կարող է վնասակար ազդեցություն ունենալ ձեր առողջության վրա, հատկապես, եթե ձեզ մոտ ախտորոշվել է ասթմա, COPD կամ բրոնխիտ: Օզոնը կարող է նաև վնասակար ազդեցություն ունենալ էկոհամակարգի վրա ՝ փոփոխություններ առաջացնելով բնակավայրերի որակի, սննդանյութերի ցիկլերի և ջրի մեջ:

Թթվածին, օզոն, այրման ռեակցիաներ

Ուղղորդող  հարցադրումներ.

1. Թթվածնի ենթախմբի ընդհանուր  բնութագիրը, թթվածնի  դիրքը  պարբերական  համակարգում(ո՞ր պարբերության, ո՞ր խմբի տարր է), թթվածնի  իզոտոպների բաղադրությունը(պրոտոնների, նեյտրոնների, էլեկտրոնների քանակը իզոտոպներում)

2-րդ պարբերության, 6-րդ խմբի, 8-րդ համարն է։ Իզոտոպները միևնույն տարրի քիմիական ատոմներն են, որոնք միջուկում ունեն միևնույն թվով պրոտոններ, սակայն տարբեր թվով նեյտրոններ, հետևաբար տարբեր զանգվածային թվեր: 16O; 17O; 18O

1. Թթվածնի  տարածվածությունը  Երկրագնդի վրա  

Թթվածինը մեր մոլորակի ամենատարածված տարրն է։ Ըստ զանգվածի բաղադրության մեջ կազմում է 49,13%: Մարդու օրգանիզմի 62%-ը թթվածին է, այն առկա է ջրում, ճարպերում, սպիտակուցներում, ածխաջրերում։ Օդի թթվածինը հիմնականում ծախսվում է նյութերի այրման, օքսիդացման, օրգանական նյութերի նեխման և կենդանի օրգանիզմի շնչառության վրա։ Սակայն ծախսված թթվածինը վերականգնվում է լուսասինթեզով։ Այդ գործընթացում նաև մի շարք օրգանական նյութեր են առաջանում։ Թթվածինը բնության մեջ յուրօրինակ շրջապտույտ է գործածում։

1. Թթվածնի  վալենտականությունը և օքսիդացման  աստիճանը  միացություններում, գրեք օրինակներ 

Թթվածինը երկվալենտ է, Բնական թթվածինը բաղկացած է 3 կայուն իզոտոպներից՝ ¹⁶O(8 պրոտոն, էլեկտրոն, նեյտրոն), ¹⁷O(8 պրոտոն և էլեկտրոն, 9 նեյտրոն), ¹⁸O(8 պրոտոն և էլեկտրոն, 10 նեյտրոն)։

1. Թթվածնի  ֆիզիկական, քիմիական, ֆիզիոլոգիական  հատկությունները  

Ֆիզիկական հատկություններ- անհոտ է, անգույն է, գազ է և գրում վատ է լուծվում։

Քիմիական հատկություններ- Ցանկացած նյութի ռեակցիաները կոչվում են օքսիդացում, որոնվեհտև ընթացքում ստացվում են օքսիդացում։

1. Ինչպիսի՞  ռեակցիաների  օգնությամբ  են  ստանում  թթվածինը  լաբորատորիայում  և արդյունաբերության  մեջ 

Լաբորատորիայում թթվածին ստանում են թթվածին պարունակող բարդ նյութերի քայքայումից

6. Լաբորատոր փորձեր՝ այրման ռեակցիաներ, օդի բաղադրության որոշումը:

7. Ինչպիսի՞   թունավոր  նյութեր  կարող  են  պարունակվել օդում(պինդ, հեղուկ,գազային) 

Շրջակա միջավայրի պաշտպանության գործակալությունը ներկայացնում է ամենատարածված և վտանգավոր օդի թունավոր նյութերից 6-ը: Այդ օդային աղտոտիչները հատուկ սպառնալիք են ներկայացնում շրջակա միջավայրի, ինչպես նաև մարդկանց առողջության համար: Դրանք նաև մարմնական վնաս պատճառելու ներուժ ունեն: Հիմնական օդի աղտոտիչներն են՝ օզոնը, ածխածնի մոնօքսիդը, ծծմբի երկօքսիդը, կապարը, ազոտի օքսիդները և այլ մասնիկներ:

Ջերմոցային գազերը օդի աղտոտման մեկ այլ շատ վտանգավոր ձև են: Այս գազերը հանգեցրել են գլոբալ տաքացմանը, ինչը պատասխանատու է Երկրի էկոհամակարգում տեղաշարժի համար: Մարդիկ փորձում են կրճատել իրենց «ածխածնի հետքը» կամ իրենց թողած ածխաթթու գազի քանակը: Նրանք դա անում են վերամշակմամբ ՝ ավելի քիչ հաճախականությամբ վարելով իրենց մեքենաները: Կառավարությունը նույնպես լուրջ է վերաբերվում այս խնդրին ՝ ավելացնելով գազի հարկը, որպեսզի մարդիկ խնայեն գազի օգտագործումը:

8. Օզոն,  օզոնային շերտի վերացմամբ ի՞նչ վտանգ է սպառնում կենդանական աշխարհին, օզոնային  ճեղքերի  առաջացման  պատճառները   որո՞նք  են  

Մարդկության կոմից ստեղծված տարբեր գործարաններ, մեքենաներ և սարքեր դարձել են պատճառ օզոնային շերտի վնասմանը։ Այդ բոլոր գազերը վնասում են օզօնային շերտը, որից էլ սկսվում է գլոբալ տաքացում։

9. Ո՞ր  ռեակցիաներն  են  կոչվում  այրման  ռեակցիաներ, սահմանեք և գրեք  այրման ռեակցիաների  օրինակներ  

Այն քիմիական ռեակցիաները, որոնք ընթանում են ջերմության և լույսի անջատմամբ, կոչվում են այրում: Այրումն օքսիդացման ռեակցիա է:

10. Որտե՞ղ  է  կիրառվում  թթվածնը:  

Թթվածինը կենդանի օրգանիզմի կարևորագույն մասնինկ է։ Բազմազան են թթվածնի կիրառման բնագավառները. տեխնիկայում։

Անհատական  աշխատանքներ.

• << Ինչպիսի՞   թունավոր  նյութեր կարող  են  պարունակվել օդում(պինդ, հեղուկ,գազային) >>

• << Օզոնային ճեղքերի առաջացման  պատճառները   որո՞նք  են>>  

Առանց Ջրի Կյանք չկա…

Ջուրը կենդանի օրգանիզմների կյանքի կարևորագույն մասնիկն է։ Առանց ջրի կենդանի օրգանիզմները չեն կարող գոյատևել։

Ջուրն օգնում է ուղեղի աշխատանքին, սրտին օգնում է մատակարարել արյուն, հաղորդում է էներգիա, նաև ապահովում է մաշկի առաձգականությունը: Ջուրն օրգանիզմի հիմնական միջավայրն է, որտեղ ընթանում է նյութափոխանակություն: Նաև ասում են, որ առանց սննդի ավելի երկար կապրես, քան առանց ջրի: Մարդը և շատ կենդանիներ գրեթե 2/3 մասով բաղկացած են ջրից:

Օրգանիզմում ջրի պակասը կարող է հանգեցնել մի շարք խնդիրների, և քանի որ ջուրն անընդհատ դուրս է գալիս օրգանիզմից, պետք է լրացնել դրա բացը: Ջուրը բոլոր հիմնական օրգանների լիարժեք գործունեությունն ապահովող հիմնական տարրն է:

Ջուրը ոչ միայն ապրելու միջոց է, այլ նաև մեզ լավ զգալու և առողջությունը չվնասելու միջոց: Ջուրը պայքարում է ավելորդ քաշի դեմ:

Բացի մեր կյանքի բնականոն ընթացքը ապահովելը, ջուրը նաև շատ կենդանիներին և բույսերին է հարկավոր, առանց դրա նրանք ուղղակի չեն լինի: Այդ իսկ պատճառով ջուրը մեր կյանքի կարևորագույն գործոններից մեկն է:

Թունավոր նյութերը օդում, հողում և ջրում

Օդի աղտոտվածություն

Եթե դուք ապրում եք քաղաքային տարածքում, ապա ամենայն հավանականությամբ, դուք հավանաբար տեսել եք ծուխով լցված օդ: Դա զարմանալի չէ, այն պատճառով, որ աղտոտման մեծ մասը պայմանավորված է տրանսպորտային միջոցների արտանետումներով և արդյունաբերական գործարանների արտադրանքներով: Հետաքրքիր է, որ ուսումնասիրությունները ցույց են տալիս, որ մետրոպոլիտենային տարածքում բնակվելը կարող է իրականում կրճատել ձեր կյանքի տևողությունը 2-ից 3 տարի: Կարևոր է հասկանալ, թե որոնք են հիմնական աղտոտող նյութերը, և ինչ կարող են անել մարդիկ, իրենց կրած վնասը նվազեցնելու համար:

Շրջակա միջավայրի պաշտպանության գործակալությունը ներկայացնում է ամենատարածված և վտանգավոր օդի թունավոր նյութերից 6-ը: Այդ օդային աղտոտիչները հատուկ սպառնալիք են ներկայացնում շրջակա միջավայրի, ինչպես նաև մարդկանց առողջության համար: Դրանք նաև մարմնական վնաս պատճառելու ներուժ ունեն: Հիմնական օդի աղտոտիչներն են՝ օզոնը, ածխածնի մոնօքսիդը, ծծմբի երկօքսիդը, կապարը, ազոտի օքսիդները և այլ մասնիկներ:

Դրանց քանակի ավելացման գլխավոր պատճառը նավթի, գազի, քարածխի, կենցաղային և արդյունաբերական թափոնների ու փայտի այրումն է: Բույսերի և կենդանիների նեխման հետևանքով օդ են թափանցում նաև բազմաթիվ ախտածին մանրէներ:

Ջրի աղտոտվածություն

Ջրի աղտոտվածությունը բնապահպանական մեծ խնդիր է, սակայն մաքրման ժամանակակից մեթոդները դա չեն լուծում։ Սա կարող է հանգեցնել լուրջ բնապահպանական հետևանքների, քանի որ ոչ մի կենդանի արարած չի կարող գոյատևել առանց ջրի։ Խնդիրը լուծելու համար անհրաժեշտ է որոշել աղտոտման աղբյուրները և դրանց լուծման առկա մոտեցումները։

Ջրի աղտոտումը առաջանում է գործարանների, գործարանների և կոմբայնների արտադրական գործունեությունից: Զտիչները և մաքրման համակարգերը չեն կարողանում ամբողջությամբ հեռացնել աղտոտիչները:

 Արդյունաբերական խոշոր վթարներն ու արտահոսքերը հանգեցնում են ջրի աղտոտմանը: Դա տեղի է ունենում ջրային տրանսպորտով արդյունաբերական թափոնների կամ վտանգավոր ապրանքների տեղափոխման, ատոմակայաններում պայթյունների, միջուկային փորձարկումների և այլնի արդյունքում։

Օվկիանոսում կան արտագաղթող աղբանոցներ։
Օրինակ՝ ամենամեծ աղբի կղզին հայտնաբերվել է Խաղաղ օվկիանոսում, այն իր չափերով համեմատելի է Մոնղոլիայի տարածքի հետ (1,5 միլիոն կմ²), նրա քաշը կազմում է մոտ հարյուր միլիոն տոննա: Ծովային կենդանիները ուտում են հսկայական քանակությամբ պլաստիկ, ինչը հանգեցնում է նրանց մահվան։ Արեգակի ջերմության ազդեցությամբ պլաստիկը տրոհվում է մանր հատիկների, որոնք կլանում են պլանկտոնը։ Սա հանգեցնում է ամբողջ էկոհամակարգերի մահվան:

Մակերևութային բնական ջրերի աղտոտման հարցը հասել է մոլորակի մասշտաբների։ Մարդկությունը տարբեր կերպ է փորձում լուծել խնդիրը՝Ջրի մաքրում
Մի շարք միջոցառումներ թույլ են տալիս մաքրման գործընթացում աղտոտված ջուրը հասցնել պահանջվող չափանիշներին:

Հողերի աղտոտումը

 Օդի և ջրի նման հողը ևս ենթակա է աղտոտման: Դրա աղտոտման աղբյուրներից մեկը մթնոլորտն է: Մթնոլորտի վնասակար խառուրդները նստում են հողի մակերեսին, թափանցում են գրունտային ջրերի մեջ, իսկ դրանց մի մասն էլ փոշու ձևով վերադառնում է մթնոլորտ:
Հողի աղտոտման աղբյուրներն են նաև մետաղաձուլական գործարանների, նավթարդյունաբերական և արդյունաբերական այլ ձեռնարկությունների թափոնները: Նման աղտոտումները տարածվում են հսկայական տարածությունների վրա և նկատվում են երկրագնդի ամենահեռավոր վայրերում: Ընդ որում հողի մակերեսային բերրի շերտում կարող են կուտակվել մանգանի, քրոմի, պղնձի, կոբալտի, նիկելի և կապարի վտանգավոր միացություններ, ինչը 20 – 50%-ով իջեցնում է գյուղատնտեսական մշակաբույսերի բերքատվությունը:

 20-րդ դարի երկրորդ կեսից սկսած առաջացավ ռադիոակտիվ տարրերով հողի աղտոտման իրական վտանգ: Ռադիոակտիվ նյութերը կարող են թափանցել հող և կուտակվել այնտեղ ատոմային պայթյուններից հետո տեղումների արդյունքում: Տեղ-տեղ հողը կարող է աղտոտվել ատոմային էլեկտրակայանների և այլ ձեռնարկությունների թափոնների ռադիոակտիվ տարրերով:

Աշխարհում ներկայումս տարեկան կտրվածքով արտադրվում է շուրջ 200 մլն տ հանքային պարարտանյութ, կամ 1 շնչին մոտավորապես 40 կգ: Սակայն այդ պարարտանյութերի կիրառումից սպասվող ցանկալի արդյունքին հասնելու համար անհրաժեշտ է ավելացնել մինչև 500 մլն տ, ինչը կկազմի մոտ 90 կգ 1 շնչին մեկ տարվա ընթացքում:Հանքային պարարտանյութերով հողի պարարտացումը ինտենսիվ հողագործության անխուսափելի հետևանք է: Առանց պարարտանյութերի գյուղատնտեսական արտադրանքը խիստ կնվազի, ինչն անխուսափելիորեն կբերի ծանր սոցիալական հետևանքների: Սակայն անհրաժեշտ է հաշվի առնել և այն էկոլոգիական հետևանքները, որոնք ծագում են հանքային պարարտանյութերի կիրառման ժամանակ:Հանքային պարարտանյութերի օգտագործման կաննոների խախտման դեպքում մեծանում է հողի թթվայնությունը, փոխվում է հողային օրգանիզմների տեսակային կազմը, խախտվում է նյութերի շրջապտույտը, քայքայվում է հողի կառուցվածքը: Արդյունքում հողի բերրիությունը ընկնում է:

Համար մեկ տարրը Տիեզերքում՝ Ջրածին

*1-Ինչո՞ւ  է   ջրածինը  համարվում   համար մեկ  տարրը  Տիեզերքում…

Ջրածինը համարվում է համար մեկ տարրը Տիեզերքում, որովհետև երկիր մոլորակի վրա և նույնիսկ տիեզերքում ամենատարածվածն է։ Տիեզերքում գոյություն ունեն բազմաթիվ աստղեր, որոնք իրենց մեջ պարունակում են մեծ քանակություններով ջրածին։

*2-Ջրածինը համարվում  է  ապագայի վառելանյութ. ինչո՞ւ. …

Ջրածինի էկոլոգիապես մաքուր մասնիկ է և մետաղների հետ առաջացնում է հիդրիդներ, հիդրիդներ, որոնք պինդ նյութեր են և կարծես ջրածնի շտեմարան լինեն, որովհետև ջրի հետ՝ տալիս են ջրածին, որն էլ իր հերթին համարվում են էկոլոգիապես ամենամաքուր և անվտանգ ճանապարհը վառելանյութ ստանալու համար։

*3- Բնութագրեք  ջրածին   քիմիական տարրը.     

ա) քիմիական նշանը-H                           
բ) հարաբերական ատոմային զանգվածը-Ar(H)=1
գ) մետա՞ղ է.  թե՞  ոչ մետաղ -ոչ մետաղ է           
դ) դիրքը պարբերական համակարգում.այսինքն ո՞ր պարբերության և ո՞ր խմբի տարր է-1-ին պարբերության 1-ին խմբի տարրն է    
ե) ջրածնի իզոտոպների բաղադրությունը (միջուկի լիցքը. ..,միջուկում պրոտոների          թիվը…,էլեկտրոնների  թիվը,   էներգետիկ մակարդակների թիվը )-միջուկի լիցքը՝-+1, պրոտոնների թիվը՝ -1, էլեկտրոնների թիվը՝ -1, էներգետիկ մակարդակի թիվը՝ -1

*4-Ջրածնի  վալենտականությունը և  օքսիդացման  աստիճանը  միացություններում.գրեք նյութերի օրինակներ և անվանեք

օքսիդացման  աստիճանը— +1; -1

վալենտականությունը-0

*5- Գրեք  ջրածին  պարզ  նյութի բանաձևը և  որոշեք  նրա  հարաբերական մոլեկուլային      զանգվածը` M<sub>r</sub>  և մոլային զանգվածը` M գ/ մոլ

ջրածին  պարզ  նյութի բանաձևը-H₂

Mr(H)=1*2=2
մոլային զանգվածը՝ 2 գ/մոլ

*6- Որոշեք   ջրածինը  օդից  ծանր  է,  թե՞ թեթև է,  քանի ՞ անգամ…

Ջրածինը անհոտ, անգույն, օդից  14,5  անգամ թեթև գազ է: Այն ամենաթեթև գազն է:

*7- Թվարկեք  ջրածնի  ֆիզիկական  և  քիմիական  հատկությունները, որտե՞ղ են  կիրառում    ջրածինը…

Ջրածինը քիմիապես ակտիվ է ու փոխազդում է ոչ մետաղների, որոշ մետաղների և բարդ նյութերի հետ։
Ջրածնի քիմիական հատկություններից կարևորագույնը թթվածնի հետ փոխազդեցությունն է, որին արդեն ծանոթ եք։ 

Սովորական պայմաններում ջուրն անգույն, անհամ, անհոտ հեղուկ է, tհալ=0°С, tեռ=100°С, ամենամեծխտությունը 4°С-ում է՝ ρ=1 գ/մլ։ Դրանից ցածր և բարձր ջերմաստիճաններում ρ>1։ Ջերմաստիճանից 
կախվածխտության այս անոմալ 
կախվածությամբ ջուրը խիստ տարբերվում է մյուս նյութերից,
որոնց խտությունը ջերմաստիճանի բարձրացումից փոքրանում է, իսկ այս դեպքում,
օրինակ, սառույցի խտությունը փոքր է ջրի խտությունից, դրա համար այն լողում է 
ջրի վրա, դրա շնորհիվ է ձմռանը ջրի տակ կյանքը շարունակվում։ 
Ջուրն ունի ամենամեծ ջերմունակությունը, այդ պատճառով դանդաղտաքանում է, 
դանդաղ սառչում։ Դրա միջոցով ջրավազանները կարգավորում ենմեր մոլորակի 
ջերմաստիճանը։

*8- Ինչպիսի՞  ռեակցիաների  օգնությամբ  են  ստանում  ջրածինը  լաբորատորիայում  և     արդյունաբերության  մեջ….

Zn+2HCl=H2+ZnCl2
2H2+O2=2H2O

*9- Ո՞րն  է ջրածնի առաջացրած և Երկրագնդում ամենատարածված բարդ  նյութը, գրեք  այդ  նյութի քիմիական  բանաձևը  և որոշեք  ջրածնի  զանգվածայլն բաժինը տոկոսով  արտահայտած։          

 H2O

mr(H₂O)=1*2+16*1=2+16=18

*10- Ո՞րն  է  համարվում  մաքուր  խմելու  ջուր: Ջրի ախտոտման  պատճառները  որո՞նք  են: 

Ջուրը համարվում է խմելու, եթե գույնը թափանցիկ է, հոտ չի գալիս, 100 մանրէից ավել չպիտի պարունակի և պետք է լինի քաղցրահամ՝ կալիումական և նատրիումական հանքային աղեր:

Ջրոլորտի աղտոտումը լինում է երկու եղանակով` մարդածին և բնածին: Աղտոտիչ նյութերը բնական ջրերի մեջ են թափանցում պինդ, հեղում, կոլոիդային, էմուլսային եւ գազային ձեւով։ Ջրի աղտոտման հիմնական աղբյուրներն են արդյունաբերական և կենցաղային 
կեղտաջրերը, ձնհալի և անձրևների ժամանակ գյուղատնտեսական դաշտերից 
տեղափոխվող պարարտանյութերը, պեստիցիդները, անձրևի և ձյան միջոցով՝ մթնոլորտից անջատվող զանազան նյութեր:
Ջրի աղտոտումը շատ վտանգավոր է մեր գոյատեւման համար: Այն համարվում է աշխարհի ամենամեծ առողջական վտանգը, սպառնալով ոչ միայն մարդկանց, այլեւ բազմաթիվ այլ բույսեր եւ կենդանիներ, որոնք ապավինում են ջրի վրա ապրելու համար:

Անհատական աշխատանք. <<Առանց Ջրի Կյանք չկա…>>

<<Թունավոր նյութերը օդում, հողում և ջրում>>

«Հալոգեններ» առաջադրանքներ

Ինչո՞վ են իրարից տարբերվում հալոգենները։

Հալոգենների ատոմներն արտաքին էլեկտրոնային շերտում 7 էլեկտրոն են պարունակում: Հալոգենները ուժեղ օքսիդացնողներ են:

միմյանցից տարբերվում են նրանով, որ միացություններում ունեն տարբեր օքսիդացման աստիճան, և նրանց քիմիական ակտիվությունը թուլանում է կարգաթվի մեծացման հետ։

Հակիրճ նկարագրեք հալոգենների կարևորագույն միացությունները։

Հալոգենները ջրածնի հետ փոխազդելով՝ առաջացնում են հալոգենաջրածիններ: Հալոգաջրածնական թթուներն են՝ HF, HCI, HBr, HJ: Հալոգենները թթվածնի հետ անմիջականորեն չեն փոխազդում: Հալոգենները թթվածնի հետ առաջացնում են օքիսիդներ: Հալոգենների առաջացրած օքսիդներին համապատասխանում են թթուները:

Կարգաթվի մեծացմանը զուգընթաց՝ ինչո՞ւ և ինչպե՞ս են փոխվում հալոգենների հատկությունները։

Հալոգենները կարգաթվի մեծացման հետ թուլանում է իրենց քիմիական ակտիվությունը։

Բացի ֆտորից, բոլոր հալոգենները ցուցաբերում են վերականգնող հատկություններ: Ֆտորի ատոմի արտաքին էներգիական մակարդակում թափուր օրբիտալներ չկան:

Սովորական պայմաններում ֆտորն ու քլորը սուր, խեղդող հոտով գազեր են, բրոմն անդուր հոտով, ծանր հեղուկ է, իսկ յոդն ու աստատը պինդ նյութեր են, ընդ որում՝ նաև մետաղական փայ; ունեն։ Յոդը հայտնի է և սուբլիմվելու ցնդելու իր հատկությամբ արդեն իսկ սենյակային ջերմաստիճանից սկսած և հատկապես փոքր-ինչ տաքացնելիս այդ նյութը առանց հալվելու՝ միանգամից անցնում է գազային վիճակի, իսկ սառն առարկայի օրինակ՝, ապակու վրա կիկին նստում՝ բյուրեղների տեսքով։

Հալոգենաջրածնական թթուներում հալոգենի ատոմի էլեկտրաբացասականության փոքրացման հետ մեծանում է դիսոցման աստիճանը, իսկ ջրածնի ու հալոգենի ատոմների միջև կապը թուլանում է, ուստի այդ թթուներից ամենաուժեղը յոդաջրածնականն է։ Ըստ ուժի աճման հալոգենաջրածնական թթունների դասավորվում են հետևյալ շարքով

Ինչպիսի՞ն է քլորի վալենտային շերտի էլեկտրոնային կառուցվածքը։

³⁵Cl(17p; 18n)17e

³⁷Cl(17p; 20n)17e

Ինչո՞ւ է քլորի հարաբերական ատոմային զանգվածն արտահայտվում կոտորակային թվով Ar(Cl)=35,5:
Բոլոր հալոգեններից իր կիրառությամբ առավել մեծ նշանակություն ունի քլորը։ Բնական քլորը երկու իզոտոպի խառնուրդ է (75,5%) և (24,5%): Ահա թե ինչու քլոր տարրի հարաբերական ատոմային զանգվածը կոտորակային է և միջինացված հավասար է։

Ինչո՞ւ լաբարատորիայում հարմար չէ քլոր ստանալ ՝ նատրիումի քլորիդի հալույթի կամ լուծույթի միջով հաստատուն էլեկտրական հոսանք անկացնելով։

Լաբորատորիաներում հաճախ քլոր են ստանում այլ կերպ։ Իմ կարծիքով դա նրանից է, որովհետև քլորը ունի խեղդող հոտ։ Իսկ արդյունաբերության մեջ քլորը ստանում են նատրիումի քլորիդի հալույթի կամ լուծույթի միջով հաստատուն էլեկտրական հոսանք անցկացնելով, իսկ լաբորատորիայում՝ հիմնականում աղաթթվի ու մանգանի (IV) օքսիդի փոխազդեցությամբ։ 

<<Հալոգեններ>>

Ուղղորդող հարցեր.
*1-   Ինչո՞ւ  են 7- րդ  խմբի  գլխավոր  ենթախմբի  տարրերին   անվանում  «հալոգեններ»,  ո՞ր  տարրերն  են  դրանք  բնութագրեք այդ տարրերը

Հալոգեններ են կոչվում այն պատճառով, որ մետաղների հետ առաջացնում են տարատեսակ գործածություն ունեցող աղեր։ Այդ տարրերն են՝  F, Cl, Br, J, At

  *2-Հալոգենները   ինչպիսի՞ միացությունների  ձևով  են տարածված  բնության մեջ,  գրեք  օրինակներ…

Հալոգենները բնության մեջ հանդիպում են միացությունների ձևով: Ամենատարածվածներն են՝ ֆլյուորիտը ՝ CaF₂, կիրոլիտր՝ Na₃AlF₆ և ֆտորասրուրիտը:

*3-Ինչո՞ւ են  հալոգենները  համարվում  կենսական  տարրեր, թվարկեք  հալոգենների  միացությունների   դերը  մարդու  օրգանիզմում….

Օգտագործվում են տարբեր ոլորտներում։

Կարևոր դեր են կատարում բույսերի նորմալ աճի համար։

Արդյունաբերությունում քլորից ստանում են քլորջրային և աղաթթու: 

Ֆտորը հանդիպում է մարդու եղունգներում, ատամներում և ոսկրային հյուսվածքներում։

Մարդու և կենդանիների ստամոքսում արտադրվում է աղաթթու: Բժշկության մեջ լայնութ են օգտագործվում են կերակրի  աղը ֆիզիոլոգիական և հիպերտոնին լուծույթները:

*4-Գրեք   հալոգենների   ատոմների  բաղադրությունը   և  կառուցվածքը

Հալոգեններից բոլորն էլ ոչ մետաղներ են։ Ունեն 7 էլեկտրոններ։ Բոլոր հալոգենները բացի ֆտորից ունեն -1 օքսիդացման աստիճան։

*5-Ինչպիսի՞  վալենտականություն  և   օքսիդացման      աստիճան  են  ցուցաբերում  քլորը  միացություններում, գրեք  օրինակներ…

*6- Թվարկեք   հալոգեն  պարզ  նյութերի  ֆիզիկաքիմիական  հատկությունները

Հալոգենները ազատ վիճակում համարվում են թունավոր, նույնիսկ յոդը, եթե կոնցետրացիան օդում շատ է

*7-  Որտե՞ղ  են  կիրառում   քլորը   և  նրա  միացությունները *

Քլորը կիրառում են օրգանական նյութերի քլորացման համար։ Դրանից էլ ստացվում է պլաստմասը, կաուչուկը, ներկերը, դեղամիջոցները և այլն։

8-  Որտե՞ղ  են  կիրառում   աղաթթուն  և  նրա  աղերը, ի՞նչ  է  ժավելաջուրը…,  ի՞նչ  է   քլորակիրը…

Աղաթթուն օգտագործվում է բժշկության մեջ։ Օգտագործվում է նաև գյուղատնտեսության մեջ՝ պարարտանյութերի տեսքով։

Ժավելաջուրը կալիումի հիպոքլորիդի՝ RClO և կալիումիքլորիդի՝ KCl ջրային լուծույթն է: Հաճախ ժավելաջուր է անվանվում նաև նատրիումի հիպոքլորիդը՝ NaClO, որը օժտված է նույն հատկություններով, ավելի էժան և հեշտ եղանակով է ստացվում:

Քլորակիրը կալցիումի հիդրօքսիդի և քլորի փոխազդեցության արդյունքն է: Քլորի հոտով սպիտակ փոշի է:

*9-  Կարելի՞ է  խմելու   ջուրը   ախտահանել  քլորով, պատասխանը  հիմնավորեք…

Եթե քլորը օգտագործվի չափավոր ջուրը ախտահանելու համար, ապա կարելի է։ Չնայած նրան, որ քլորը վնասակար է մարդու օրգանիզմին, եթե չափից ավել օգտագործվի։

*10-Աղաթթվի  ո՞ր  աղի  0.9%-֊անոց  ջրային  լուծույթն  է  կոչվում «ֆիզիոլոգիական         լուծույթ»:   1 կգ   ֆիզիոլոգիական  լուծույթ  պատրաստելու  համար   քանի՞ գրամ        աղ  և  ջուր  պետք  է  վերցնել:  

Փորձ օսլայով

<<Կենդանի օրգանիզմի քիմիան>>

<<Կենդանի  օրգանիզմի  քիմիան>> նախագծի  ամփոփում. սովորողները  պատասխանում  են  նախագծի  ուղղորդող  հարցերին, ներկայացնում են իրենց  ենթաթեմաները , կատարում  են  լաբորատոր  փորձերը

Ուղղորդող հարցեր.

• Որո՞նք  են  անկենդան  և  կենդանի օրգանիզմների  նմանությունները և տարբերությունները

Անկենդան նյութը կազմում են հողը, ջուրը, օդը, ապարները, ժայռերը և այլն:

Կենդանի օրգանիզմներն ունեն ինքնակրկնապատկվելու և վերարտադրվելու զարմանահրաշ հատկություն, որը կոչվում է բազմացում:

կենդանի օրգանիզմներ են՝ մարդիկ, կենդանիները, բույսերը և այլք։

• Քանի՞  <<թագավորության>> է   բաժանվում  կենդանի  աշխարհը

Բաժանվում է 4 «թագավորությունների»` կենդանիների, բույսերի, սնկերի, մանրէների։

• Որո՞նք են  կենդանի  օրգանիզմի  հիմնական  տարրերը, որոնք նաև անվանում են կենսական  տարրեր`մակրո-, միկրո-, ուլտրատարրերը

Կենդանի  օրգանիզմի  հիմնական  տարրերը Կենսական տարրեր են կոչվում այն այն քիմիական տարրի ատոմները, որոնք առաջացնում են բարդ օրգանական նյութեր՝ սպիտակուցներ, ածխաջրեր, ճարպեր, լիպիդներ, նուկլեինաթթուներ, վիտամիններ և այլն, որոնք ապահովում են կենդանի օրգանիզմի կենսագործունեությունը։

Կենդանի օրգանիզմի հիմնական մակրո տարրերն են՝ ածխածին(C), ջրածին(H), թթվածին(O),ազոտ(N), ֆոսֆոր(P), ծծումբ(S), որոնք կազմում են մարդու օրգանիզմի 97%

Միկրոտարրեր են՝ երկաթը, պղինձը, սելենը, յոդը, քրոմը, ցինկը, ֆտորը, մագնեզիումը, կալցիումը, կանադիումը, մանգանը։ Ուլտրատարրեր են՝ ոսկին
արծաթը, ուրանը։

• Ո՞րն է  կենդանի  օրգանիզմի  կառուցվածքային  միավորը, գրեք  նրա  բաղադրությունը

Միմյանցից խիստ տարբերվող այնպիսի օրգանիզմներ, ինչպիսիք են՝ բակտերիաները, բույսերը, սնկերը, կենդանիները, այդ թվում նաև մարդը, ունեն միևնույն կառուցվածքային միավորը: Այդ տարրական կառուցվածքային միավորը, որից կազմված են բոլոր օրգանիզմները կոչվում է բջիջ:

• Ինչու՞ են  գիտնականներն ասում. «Կյանքը՝ սպիտակուցների գոյության ձևն  է…»

Կարծում եմ այդպես են ասում քանի որ առանց սպիտակուց մարդ չի կարող ապրել։ Սպիտակուցները կարևորագույն մասնիկներն են մեր օրգանիզմում։

• Որո՞նք են սպիտակուցների, ածխաջրերի, ճարպերի, նուկլեինաթթուների, վիտամինների  գործառույթները  կենդանի  օրգանիզմում

Սպիտակուցները կարևոր մասնիկ են մարդու օրգանիզմում, նաև անբաժանելի մասնիկ։ Սպիտակուցները մարդկանց տալիզ են մեծ քանակով էներգիա և առողջություն

ածխաջրերը նույնպես տալիս են էներգիա, ունեն պաշտպանողական նշանակություն (հատկապես լյարդի համար) ապահովում են նրա դետոքսիկացիոն ֆունկցիան

Ճարպերը ունեն մեծ էներգետիկական արժեք, հենց դրա համար էլ ճարպերը կարելի համարել օրգանիզմի աշխատանքի հիմնական էներգետիկ աղբյուրը: Պաշտպանողական. Օրգանիզմի բոլոր օրգանները պատված են ճարպի շերտով, որն էլ իր հերթին պաշտպանում է ցնցումներից, վնասվածքներից և արտաքին միջավայրից:

Նուկլեինաթթուները պոլիմերներ են, որոնց մոնոմերները նուկլեոիդներն են: Բջջում կան երկու տեսակի նուկլեինաթթուներ՝ ԴՆԹ և ՌՆԹ։ Նուկլեինաթթուները պահպանում են մարդու հատկանիշները և գեները, որոնք սերնդեսերունդ փոխանցվում են

Վիտամինները կենսաբանորեն ակտիվ օրգանական միացություններ են, որոնք անհրաժեշտ են օրգանիզմի բնականոն նյութափոխանակության ու կենսագործունեության համար և անփոխարինելի են: Վիտամինների մեծ մասը մարդն ստանում է սննդի հետ, և սոսկ մի քանիսն են սինթեզվում օրգանիզմում: Ազդում են նաև սննդանյութերի յուրացման վրա, նպաստում բջիջների բնականոն աճմանը և ամբողջ օրգանիզմի զարգացմանը: 

• Ինչպիսի՞ օրգանական և  անօրգանական  նյութեր  կան  կենդանի  օրգանիզմում

Անօրգանական — ֆոսֆոր, կալցիում, երկաթ, ջուր, սնդիկ…

օրգանական — ճարպեր, ածխաջրեր, սպիտակուցներ

• Ինչպիսի՞  երևույթ   է  լուսասինթեզը 〈ֆոտոսինթեզը〉՝ ֆիզիկական, թե՞ քիմիական

Այն պրոցեսսը, երբ բույսը արևի լույսից կլանում է էներգիա,և այդպես սնվում՝ կոչվում է ֆոտոսինթեզ:

• Ինչպիսի՞  կենսական  միջավայր  է  անհրաժեշտ  բույսի  աճի  համար:

Անհրաժեշտ են՝ լույսը, ջերմաստիճանը, ջուրը կամ խոնավությունը, քամին, հողի աղային կազմը և այլն: